TINY BENG – Tiny House & BENG

Ik heb het jullie al eerder beloofd en hier is hij dan: de uitgebreide blog met uitleg over de BENG-norm. Inclusief informatie over hoe we tot een sluitende BENG berekening zijn gekomen voor mijn nieuwe Tiny House. Nu is dit een veel te technisch verhaal voor mijn persoontje om aan jullie uit te leggen, dus heb ik Patrick Dekker gevraagd om een gastblog te schrijven. Een primeur op Marjolein in het klein! Hij was zo lief om daar ondanks zijn zeer drukke agenda, ruim de tijd voor te nemen. Patrick heeft de BENG berekening voor mijn ‘Sprout’ gemaakt en ik kan hem van harte aanbevelen. Onderaan de blog vind je contactgegevens. Maar nu eerst: het mysterie der BENG ontrafelt! 

Gastblog van Patrick Dekker

Per 1 januari 2021 is de BENG-norm van kracht in Nederland. Inmiddels zijn we één jaar verder maar zijn er nog veel vragen in de bouwwereld omtrent de BENG. Van ambtenaren tot zelfbouwers, iedereen die met het bouwen van een woning te maken krijgt komt op een gegeven moment ook in aanraking met de BENG. In deze blog hopen we enige duidelijkheid te scheppen door antwoord te geven op veel gestelde vragen, waarbij de nadruk ligt op het bouwen van een Tiny House in relatie tot de BENG. We kijken ook terug op het ontwerpproces van de ‘Sprout’ van Marjolein, ontworpen door Menno Versluis van Woonpioniers.

BENG

BENG staat voor ‘Bijna Energie Neutrale Gebouwen’ en is een onderdeel van het traject om woningen comfortabeler, energiezuiniger en gezonder te maken. Niet alleen in Nederland maar in de hele Europese Unie (Energy Performance of Building Directive). Daarbij is het een onderdeel van de klimaatwet en een belangrijke stap naar een CO2-neutraal Nederland/EU. Vergeleken met eerdere vormen van ‘Energie-prestatie-berekeningen’ is deze versie een stuk uitgebreider geworden met aan de basis een 1000 pagina tellende norm; Nederlands Technische Afspraak 8800 (NTA:8800). Deze afspraak is vervolgens verwerkt tot twee interpretatie documenten; ISSO 75.1 (utiliteitsgebouwen) en ISSO 82.1 (woningen). Utiliteitsgebouwen ≤50 m² hoeven niet aan de BENG te voldoen, voor woningen geldt dit niet en dus moet er voor een Tiny House of appartement wel een BENG-berekening worden gemaakt.

Het idee is om tijdens het complete bouw- en ontwerpproces van een woning de energieprestatie mee te nemen, van concept tot en met oplevering. Bewijsverzameling en kwaliteitsborging spelen hierbij een belangrijke rol. Ook is het niet meer mogelijk om aan de eisen te voldoen door enkel meer zonnepanelen op het dak te leggen, de woning wordt op meerdere aspecten getoetst.

Om gebouwen, in dit geval woningen, goed met elkaar te kunnen vergelijken krijgt elk gebouw een energielabel, wel zo makkelijk. Hierbij wordt enkel gekeken naar het gebouw gebonden energiegebruik, de gebruikersenergie wordt buiten beschouwing gelaten. Je muziek installatie, wok-brander of regendouche heeft dus geen invloed op het label van de woning. Het energielabel loopt voor woningen van G t/m A++++ waarbij een woning die aan de BENG voldoet minimaal energielabel A+++ heeft. Op het definitieve label komen ook eventuele verbeter punten te staan, zodat woningeigenaren duidelijk kunnen zien hoe zij de energieprestatie van hun woning in de toekomst kunnen verbeteren.

Uiteindelijk hopen we in de nabije toekomst alleen nog energie-neutrale of zelfs energieleverende woningen te bouwen waarbij ook de gebruikersenergie hernieuwbaar wordt opgewekt of er zelfs een overschot aan energie wordt opgewekt, wat kan worden terug geleverd aan het energienet voor gebruik door andere (oudere) gebouwen.

De BENG is dus zeker niet het eindstation en ook in het afgelopen jaar is de norm al meerdere keren aangepast. Het is dus een dynamisch proces wat constant wordt verbeterd.

Omgevingsvergunning

Het laten maken van een BENG-berekening is nodig voor de aanvraag van de omgevingsvergunning en is onderdeel van de bouwbesluittoetsing. Onder de bouwbesluittoetsing vallen de volgende berekeningen:

• Bijna Energie Neutrale Gebouwen (BENG)
• Daglicht
• Gebruiksoppervlak/verblijfsgebied
• Milieu Prestatie Gebouwen (MPG)
• Spuiventilatie
• Ventilatie

De BENG-berekening is niet nodig wanneer er een tijdelijke woning wordt gebouwd, maar er kan een klein addertje onder het gras zitten. Wanneer het de wens is om van tijdelijke bouw over te gaan naar permanente bouw dient er wel aan de BENG-eisen te worden voldaan. Het kan dus lonen om hier van te voren rekening mee te houden zodat je in een later stadium niet ingrijpend hoeft te verbouwen. Verder wordt er zowel qua energieprestatie-eisen als isolatiewaardes onderscheid gemaakt tussen; grondgebonden woningen, woonwagens en woonboten. De verschillen zijn terug te vinden in het Bouwbesluit 2012 onder afdeling ‘5.1. Energiezuinigheid nieuwbouw’ in ‘Aansturingstabel 5.1a en 5.1b’.

BENG-eisen

Eerder kaarten we al aan dat enkel meer zonnepanelen op het dak leggen niet meer voldoende is om aan alle gestelde BENG-eisen te voldoen. Waar er in de eerdere EPG-berekening (energie prestatie gebouwen) enkel naar één getal werd gekeken, de EPC (energie prestatie co-efficiënt) wordt de BENG op vier punten getoetst:

• BENG-1 ‘Energiebehoefte’ [kWh/m²]: Behoefte aan energie voor verwarming, koeling, warmtapwater en hulpenergie (ventilatoren/pompen).
• BENG-2 ‘Primair fossiel energiegebruik’ [kWh/m²]: De hoeveelheid fossiele brandstof die wordt gebruikt om aan de energiebehoefte te voldoen.
• BENG-3 ‘Aandeel hernieuwbare energie’ [%]: De hoeveelheid hernieuwbare energie als percentage van het totale primaire energiegebruik.
• TOjuli [indicatie getal] -> Temperatuur Overschrijding: Hoger getal is grotere kans op oververhitting. Als we beter gaan isoleren kan een woning ook minder goed de warmte kwijt van binnen naar buiten. Denk aan warmte van zonlicht, personen en apparaten.

Energielabel: Bij de BENG wordt een voorlopig energielabel afgegeven van minimaal A+++. ENG is A++++.
Zie hieronder het (voorlopige) energielabel van de Sprout van Marjolein:

Aandachtspunten om aan de BENG-eisen te voldoen

Let op de vorm van de woning.

Probeer de woning compact te bouwen zonder al teveel uitbouwen, dakkapellen etc. De ideale vorm is die van een iglo, maar dat is Nederland weer wat minder praktisch. Een kasteel met torentjes en een grote binnenplaats is het andere uiterste en dient te worden vermeden. Ergens in het midden ligt een woning die praktisch, energetisch en esthetisch goed aansluit bij zowel je persoonlijke wensen als de geldende bouwregelgeving.

Het initiële ontwerp van de ‘Sprout’ was een goed uitgangspunt en binnen enkele Teams-sessies was de BENG-berekening rond met minimale wijzigingen aan het ontwerp.

 

Denk goed na over glas.

Glas isoleert een stuk slechter dan een geïsoleerde gevel, maar er komt ook zon door naar binnen wat in de winter praktisch is maar in de zomer niet. Spelen met de grote en positie van ramen kan van grote invloed zijn op de uitkomsten van de BENG. Ook de uitvoering van het glas of het toepassing van zonwering of een overstek spelen hierbij een belangrijke rol.

Bij de ‘Sprout’ was de hoeveelheid glas één van de eerste punten waarop we het ontwerp op moesten gaan aanpassen. Zo hebben we de hoeveelheid glas verminderd en een aantal ramen verwijderd. Het verplaatsen van een raam naar een gevel op het zuiden heeft voor andere ‘Sprouts’ ook geholpen (de Sprout is een woonconcept dat aan de wensen van de bewoner aangepast wordt). Ook het precies berekenen van de isolatiewaardes van glas en kozijn hielp bij het voldoen aan de eisen. Productinformatie van bv. glas, kozijn, isolatie en installaties meenemen is dan ook zeker aan te raden.

Slim toepassen van installaties

Als er bepaalde keuzes worden gemaakt waardoor het BENG-1 resultaat hoog uitkomt, maar wel voldoet, komt BENG-2 vaak ook hoog uit. Dit kan je tot op zekere hoogte compenseren door het toepassen van efficiënte installaties. Vaak krijg je dan wel te maken met duurdere en meer hightech installaties zoals; warmtepomp, balans-ventilatie met warmteterugwinning en betere en/of meer zonnepanelen. Een lowtech huis bouwen kan ook zeker, maar dan dien je hier in het ontwerpproces vanaf het begin rekening mee te houden en moet het de basis zijn voor je ontwerp.

De ‘Sprout’ was in eerste instantie niet voorzien van koeling en had als hoofdverwarming enkel een houtkachel, hierdoor voldeed het in eerste instantie niet aan BENG-2. Het ontwerp van de woning was al vergevorderd en grote aanpassingen maken in het ontwerp zou zonde zijn. Gelukkig konden we door over te schakelen naar een split-unit (lucht/lucht warmtepomp) voor koelen en verwarmen al een hoop winst behalen. Daarbij werd de woning nu voorzien van koeling waardoor de TOjuli ook was opgelost. De houtkachel is gebleven voor de sfeer en als back-up. Door de ventilatie op CO₂ en vocht te laten regelen konden we BENG-2 nog verder verlagen en restte enkel nog BENG-3 ‘Aandeel hernieuwbare energie’.

Op het platte dak konden we niet genoeg PV panelen kwijt en ook de horizontale oriëntatie was ongunstig. Door semi-transparante zonnepanelen toe te passen konden we een groot deel van het dak van de kas gebruiken als zonnepaneel met een zeer gunstige hoek en goede ventilatie voor de panelen wat het rendement ten goede kwam. Het hoge totale wattpiek vermogen dekt tevens een groot deel van de gebruikersenergie waardoor off-grid woning mogelijk wordt.

Helaas waren er tijdens het maken van de BENG-berekening nog weinig kwaliteitsverklaringen beschikbaar waardoor we veel installaties forfaitair hebben moeten invullen. Producten met een kwaliteitsverklaring scoren over het algemeen beter waardoor er makkelijker aan BENG-2 en 3 kan worden voldaan. Er worden steeds meer producten van fabrikanten toegevoegd aan de database van het BCRG, maar ook het aanvragen van kwaliteitsverklaringen is een tijdrovend en kostbaar proces.

Balanceren van BENG en MPG

De grootste uitdaging bij het maken van de bouwbesluitberekeningen voor de ‘Sprout’ zat in de relatie tussen de BENG en de MPG. Voor het behalen van BENG waren er namelijk een stuk meer PV-panelen nodig wat een probleem vormde voor de MPG, welke kijkt naar materiaal gebruik in relatie tot het milieu. Het productieproces en de grondstoffen zijn slecht voor het milieu, het hernieuwbaar opwekken van energie is juist weer gunstig. De balans hierin vinden is soms lastig. Uiteindelijk hebben we prioriteit gegeven aan de BENG-berekening omdat deze een stuk verder is ontwikkeld en er meer regelgeving aan verbonden is dan voor de MPG het geval is.

Traject

De BENG is een belangrijke factor geworden in het totale bouw- en ontwerpproces van een woning. Het is dan ook ten zeerste aan te raden vroegtijdig een adviseur bij het proces te betrekken zodat je niet in de knoop komt met het aanvragen van de omgevingsvergunning. Ook is het natuurlijk zonde om veel tijd (en geld) in een ontwerp te steken wat uiteindelijk niet blijkt te werken. Een paar sparsessies tussen opdrachtgever, architect en adviseur is vaak heel normaal en vaak nog een leuk proces ook.

Een energieprestatie-adviseur vinden voor het maken van de BENG-berekening voor de aanvraag van de omgevingsvergunning en/of het opstellen van een definitief energielabel bij oplevering is te vinden via de website van het KEGO (Kenniscentrum Energieprestatie Gebouwde Omgeving).

Dankjewel Patrick, voor deze heldere uitleg over een toch best ingewikkelde maar heel belangrijke materie. Mocht je de hulp van Patrick willen inroepen voor de berekeningen voor jouw Tiny House, dan kun je hem bereiken via zijn werk: Adek Installatie Advies.